Emeklilik yatırım fonları, 28/07/1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 32. maddesi uyarınca sermaye piyasası kurumu niteliğindedir.
2.1. Bireysel Emeklilik Yatırım Fonları
Bireysel emeklilik yatırım fonları, koşulları önceden sabitlenmiş bir sözleşme ile çalışanların bireysel hesaplarına belirli aralıklarla yatırılan katkı paylarının emekliliğe kadar bir fon yönetimi sistemi ile değerlendirilmesi temeline dayanan organize bir emeklilik sigortası çeşididir.[1] Bu sistem sayesinde çalışanlar, üretim sürecinde çalıştıkları süre boyunca elde ettikleri gelirin bir kısmını tasarruf ederek yaşlılık dönemlerinde yaşamlarını belli bir seviyede sürdürme imkanına kavuşurlar.
2.1.1. Bireysel Emeklilik Yatırım Fonlarının Tanımı
Bireysel emeklilik yatırım fonları; emeklilik şirketi tarafından emeklilik sözleşmesi çerçevesinde alınan ve katılımcılar adına bireysel emeklilik hesaplarında izlenen katkıların, riskin dağıtılması ve sahiplik esaslarına göre işletilmesi amacıyla oluşturulan malvarlığı olarak tanımlanabilmektedir.[2]
Emeklilik yatırım fonları (EFY); çalışanların çalışma hayatı süresince elde ettikleri gelirden tasarruf ederek, emeklilik dönemlerinde sürdürülebilir bir hayat düzeyi sağlamalarına olanak tanıyan ve önceden belirlenmiş bir “emeklilik planı” çerçevesinde işverenler, çalışanlar veya her iki grubun ya da, herhangi bir işverene bağlı olarak çalışmayan bireylerin, düzenli olarak yaptıkları belirli tutardaki katkıların bir fonda toplanarak, profesyonel portföy yönetim ilkeleri çerçevesinde yönetildiği kurumsal yapılar olarak da tanımlanmaktadır.[3]
Emeklilik yatırım fonları süresiz olarak kurulur ve tüzel kişiliğe sahip değildir. Emeklilik yatırım fonları 4632 sayılı kanunda yer alan amaçlar dışında kullanılamaz ve kurulamaz. Fon malvarlığı rehin edilemez, teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez.[4]
Emeklilik fonları, finansal menkul kıymetler olarak yatırım yapabilir ve ya doğrudan varlık edinebilir. Emeklilik fonu tarafından yapılan yatırımlar kendi “kişisel yatırım bilançosu”na bağlıdır. Bilançoda izin verilen yatırımların niteliği büyük ölçüde planın finansal durumuna bağlıdır. Genellikle, mali durum ne kadar iyi olursa ve katılımcılar ne kadar genç olursa planın kaldırabileceği riskli yatırım da o kadar fazla olur.
Tablo 4
Bireysel Emeklilik Yatırım Fonları
| AEGON EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. DENGELİ EYF | |
| BAŞAK EMEKLİLİK A.Ş. GELİR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI [DÖVİZ] EYF | http://www.basakemeklilik.com.tr/fonspk/BED.aspx?submenuheader=null |
| DENİZ EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. GRUPLARA YÖNELİK ESNEK EYF | http://www.denizemeklilik.com.tr/tr/urunlerimiz/bireysel_emeklilik/fon_bilgilendirme.aspx?fonID=107&submenuheader=null |
| ERGOİSVİÇRE EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI HİSSE SENEDİ EYF | |
| FORTIS EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. ESNEK EYF | http://www.yatirimyap.com/yf_E.asp?id=2088&submenuheader=null |
| GARANTİ EMEKLİLİK VE HAYAT A.Ş. GRUPLARA YÖNELİK ESNEK EYF. | http://www.garantiemeklilik.com.tr/GarantiYatirim/GEFonBilgileri.aspx?ID=GEF&submenuheader=null |
| GROUPAMA EMEKLİLİK A.Ş. LİKİT KAMU EYF | http://www.basakemeklilik.com.tr/fonspk/BEL.aspx?submenuheader=null |
| VAKIF EMEKLİLİK A.Ş. ESNEK EYF | http://www.vakifemeklilik.com.tr/SurekliBilgilendirme/VEE.php?submenuheader=null |
| YAPI KREDİ EMEKLİLİK A.Ş. BÜYÜME AMAÇLI HİSSE SENEDİ EYF | http://https//www.e-emeklilik.com/YKEFon/?submenuheader=null |
Kaynak : http://www.spk.gov.tr/apps/kyd/iletisim.aspx?ctype=eyf&show=all
2.1.2. Bireysel Emeklilik Fonlarının Faaliyete Geçmesi
Emeklilik yatırım fonu, SPK’dan izin almak koşuluyla emeklilik şirket tarafından kurulmaktadır. Emeklilik yatırım fonu kurmak isteyen emeklilik şirketi SPK tarafından belirlenen standarda uygun olarak hazırlanan kuruluş başvuru formu, emeklilik yatırım fonu içtüzüğü, emeklilik sözleşmesi ve formda belirtilen belgelerle birlikte SPK’ya başvurmaktadır. Başvuruların kabul edilebilmesi için, emeklilik şirketinin kuruluş şartlarını kaybetmemiş olması, saklayıcının ve portföy yöneticisinin belirlenmiş olması, fon iç tüzüğünün SPK düzenlemelerine uygun hazırlanması ve mevzuatta istenen şartların yerine getirilmesi gerekmektedir.[5]
Başvurunun Kurulca uygun görülmesi sonucunda, fon içtüzüğü notere onaylattırılır ve Kurulca verilen kuruluş izin yazısı ile birlikte, izin tarihinden itibaren altı iş günü içinde şirket merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil ve TTSG’de ilan edilir. TTSG ilanı takip eden altı iş günü içerisinde Kurula gönderilir. Fon içtüzüğünün tescili ile birlikte kuruluş işlemleri tamamlanmış sayılır.[6]
Emeklilik yatırım fonunun kayda alınma başvurusunun SPK tarafından değerlendirilebilmesi için bazı koşullar aranmaktadır[7].
ü Emeklilik yatırım fonu içtüzüğünün emeklilik şirketinin merkezinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilân edilmiş olmalıdır.
ü Yeterli mekan, teknik donanım ve örgütlenmenin sağlanmış, emeklilik yatırım fonu hizmet biriminin ve fon kurulunun oluşturulmuş, iç denetim sisteminin kurulmuş, personelin buna uygun görev ve sorumluluklarının belirlenmiş olması ve bu konularda gerekli belgelerin hazırlanmış olması gerekmektedir.
ü Muhasebe kayıt ve belge sistemi ile düzenli iş akışı ve haberleşmeyi sağlayacak teknik alt yapı kurulmuş olmalıdır.
ü Emeklilik yatırım fonlarına ilişkin insan kaynaklarının belirlenmiş olması gerekmektedir.
ü En az bir portföy yöneticisi ile portföy yönetim sözleşmesinin imzalanmış olmalıdır.
ü Emeklilik şirketinin 4632 Sayılı Kanun’da öngörülen kuruluş şartlarını kaybetmemiş olması gerekmektedir.
Şirket, kurduğu fonla ilgili işlemlerin takibi ve raporlanması amacıyla şirket yönetim kurulu kararıyla en az üç kişiden oluşan bir Fon Kurulu atar. Fon Kurulu üyeliklerine şirket dışından atama yapılması da mümkündür.
Fon Kurulu her bir fon için ayrı ayrı belirlenebileceği gibi birden fazla fon için tek bir Fon Kurulu da oluşturulabilir.
Fon Kurulu üyelerinin[8];
a) Dört yıllık eğitim veren yüksek öğrenim kurumlardan mezun olmaları, sermaye piyasası, bankacılık veya sigortacılık alanlarında en az beş yıllık tecrübeye sahip bulunmaları,
b) Faaliyet yetki belgelerinden biri veya birden fazlası iptal edilmiş yahut borsa üyeliği iptal edilmiş kuruluşlarda iptalde sorumluluğu bulunan kişilerden olmamaları,
c) Sermaye Piyasası Kanununun 46. maddesinin birinci fıkrasının (i) bendi uyarınca işlem yasaklı olmamaları,
d) Kanun, sermaye piyasası mevzuatı, sigortacılık mevzuatı, bankacılık mevzuatı, kara paranın aklanmasının önlenmesine dair mevzuat ile ödünç para verme işleri hakkında mevzuata aykırılıktan ve/veya taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi ağır hapis ve ya beş yıldan fazla hapis yahut zimmet, nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları; resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs ya da iştirak suçlarından dolayı hüküm giymemiş olmaları, gereklidir
2.1.3. Emeklilik Yatırım Fonu Portföyü
Fon portföyü, aşağıda belirtilen para ve sermaye piyasası araçları ile işlemlerinden oluşur [9]:
ü Nakit, vadeli ve vadesiz mevduat,
ü Borçlanma araçları(ters repo dahil) ile hisse senetleri,
ü Kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar,
ü Repo işlemleri,
ü Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri,
ü Borsa para piyasası işlemleri,
ü Yatırım fonu katılma belgeleri,
ü Kurulca uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçları.
Fon portföyü, portföy yöneticileri tarafından yönetilmektedir. Portföy yöneticileri, 4632 Sayılı Kanun, 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu, fon içtüzüğü, emeklilik sözleşmesi, izahname, portföy yönetim sözleşmesi ve ilgili mevzuat hükümlerine göre fon portföyünü yönetmekle yükümlü bulunmaktadır. Emeklilik şirketi ile portföy yöneticileri arasında akdedilecek portföy yönetim sözleşmesi kapsamında alınacak portföy yönetimi hizmetine ilişkin esaslar belirlenmektedir. Portföy yönetim sözleşmesinin SPK tarafından onaylanması gerekmektedir. Fon portföyünün yönetiminde birden fazla portföy yöneticisi ile, emeklilik şirketinin onayının alınması şartıyla portföy yöneticisi de başka bir portföy yöneticisi ile sözleşme yapabilmektedir. Böyle bir durumda portföy yöneticisinin portföy yönetimi konusundaki sorumluluğu devam etmektedir. Portföy yöneticileri tarafından fon yönetiminde gerekli özen ve basiretin gösterilmemesi, SPK’nın portföy yöneticiliğine ait ilkelerine aykırı hareket edilmesi, mali bünyenin zayıfladığının tespit edilmesi gibi durumlarda, emeklilik şirketi portföy yönetim sözleşmesini feshederek SPK tarafından uygun görülen başka portföy yöneticileri ile portföy yönetim sözleşmesi imzalayabilmektedir. Söz konusu koşulların varlığı halinde SPK da portföy yöneticilerinin değiştirilmesini ilgili emeklilik şirketinden isteyebilmektedir.[10]
Fon portföyüne alınan varlıklar alım fiyatlarıyla kayda geçirilirken, yabancı para cinsinden varlıkların alım fiyatı satın alma günündeki yabancı para cinsinden değerinin MB tarafından belirlenen döviz satış kuru ile çarpılması suretiyle bulunmaktadır. Alış tarihinden başlamak üzere portföydeki varlıklardan borsada işlem gören varlıklar değerleme gününde borsada oluşan en son seans ağırlıklı ortalama fiyat veya oranlarla değerlenmektedir. Değerleme gününde borsada alım satım işlemi görmeyen hisse senetlerinin son işlem tarihindeki borsa fiyatı; borçlanma araçları, ters repo ve repolar ile borsa para piyasası işlemlerinde ise, son işlem günündeki günlük bileşik faiz oranı esas alınmaktadır. Portföyde yer alan yabancı para birimine dayalı para ve sermaye piyasası araçları, değerleme günü itibariyle oluşan en son fiyatları ilgili oldukları yabancı para cinsinden MB döviz satış kuru ile çarpılmaktadır. Yatırım fonu katılma belgeleri, değerleme günü itibariyle en son açıklanan fiyatları esas alınarak değerlenmektedir. Portföydeki vadeli mevduat, bileşik faiz oranı kullanılarak tahakkuk eden faiz anaparaya eklenmektedir.[11]
2.1.4. Bireysel Emeklilik Fonlarının Vergilendirilmesi
Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin %25’i gelir vergisinden ve her türlü stopajdan müstesna olacaktır. Emekliliğe hak kazandıktan sonra alınan ve % 25’i her türlü vergiden muaf olan emeklilik aylığı veya toplu paralar menkul sermaye iradı olarak kabul edilecek ve beyan yerine stopaj ile vergilendirilecektir. Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından;
ü On yıl süreyle prim, aidat veya katkı payı ödemeden ayrılanlara yapılan ödemeler %15,
ü On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile diğer sandık ve sigortalardan on yıl süreyle prim veya aidat ödeyenlere ve vefat, malûliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler %10,
ü Bireysel emeklilik sisteminden emekli olanlar ve vefat, malûliyet veya tasfiye gibi elde olmayan sebepler ile bu sistemden çıkanlara yapılan ödemeler %3,75 oranında stopaja tabi olacaktır.[12]
2.2. Bireysel Emeklilik Yatırım Fonu Türleri
Emeklilik yatırım fonları; doğrudan fonu tanıtması, fonun risk ve getiri yapısı hakkında eksik, yanlış bilgi vermemesi, izahnamede belirtilmesi ve SPK tarafından uygun görülmesi koşuluyla, emeklilik yatırım fonlarının izahnamelerinde belirtilecek portföy yönetim stratejisine uygun olarak kurulabilmektedir. Emeklilik yatırım fonunun unvanında belirli bir varlık grubuna, sektöre, sektörlere, ülke ya da coğrafi bölgeye yatırım yaptığı izlenimini uyandıracak bir ibare kullanan emeklilik yatırım fonu varlıklarının en az %80’i; fon unvanında yer alan söz konusu varlık grubu, sektör ya da sektörlere ait olan varlıklardan, fon unvanında yer alan ülke ya da coğrafi bölgeye ait ve o ülke ya da coğrafi bölgenin piyasa yapısını ve risklerini yansıtabilen varlıklardan, meydana gelmektedir. Belirli bir varlık grubuna, sektör, sektörler, ülke ya da coğrafi bölgelere yatırım yapmak ve bu hususu unvanında belirtmek isteyen emeklilik yatırım fonları, bu durumu ve bu durumdaki değişiklikleri katılımcılara altmış gün önceden bildirmek zorundadır.[13]
Fon türleri belirlenirken, portföy yönetim stratejilerinin uygulanması neticesinde ulaşılmak istenen hedefin objektif olarak tanımlanabilmesi ve fonun bu hedefe ulaşmadaki performansının ölçülebilmesi amacıyla kullanılacak karşılaştırma ölçütünün de izahnamede belirtilmesi zorunludur.
Sermaye Piyasası Kurulu, emeklilik yatırım fon türlerini altı grup halinde sınıflandırmıştır. Kurulun yaptığı bu sınıflandırma çerçevesine göre emeklilik yatırım fonu türleri; Gelir Amaçlı Fonlar, Büyüme Amaçlı Fonlar, Para Piyasası Fonları, Kıymetli Madenler Fonları, İhtisaslaşmış Fonlar, Diğer Fonlar olmak üzere 6 kategoride sınıflandırılmıştır. SPK tarafından uygun görülmesi halinde başka fon türlerinin oluşturulması mümkün bulunmaktadır.
2.2.1. Gelir Amaçlı Fonlar
Gelir amaçlı fonlar yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek temettü ve faiz gelirlerine ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır.[14]
Gelir amaçlı fonlar; hisse senedi fonu, kamu borçlanma araçları fonu, özel sektör borçlanma araçları fonu, karma borçlanma araçları fonu, karma fon, uluslararası hisse senedi fonu, uluslar arası borçlanma araçları fonu, uluslararası karma fon ve esnek fon olmak üzere çeşitli fonlardan oluşmaktadır.
2.2.1.1. Hisse senedi fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini düzenli temettü ödemesi yapan ve fiyat oynaklığı nispeten daha az olan hisse senetlerine yatıran ve temettü geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.2. Kamu borçlanma araçları fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.3. Özel sektör borçlanma araçları fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini özel sektör borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.4. Karma borçlanma araçları fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.5. Karma fon
Her birinin değeri fon portföyünün % 20'sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az % 80'ini hisse senetlerine ve borçlanma araçlarına yatıran ve temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.6. Uluslararası hisse senedi fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini, düzenli temettü ödemesi yapan ve fiyat oynaklığı nispeten daha az olan yabancı hisse senetlerine yatıran ve temettü geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.7. Uluslararası borçlanma araçları fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini, yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.8. Uluslararası karma fon
Her birinin değeri fon portföyünün % 20'sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az % 80"ini yabancı hisse senetlerine ve yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.1.9. Esnek fon
Fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre yönetmeliğin 5. maddesinde belirtilen varlık türlerinin tamamına ve ya bir kısmına yatıran ve temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenmez.
2.2.2. Büyüme Amaçlı Fonlar
Yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek sermaye kazancına ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır. Büyüme amaçlı fonlar aşağıda açıklanmıştır.
2.2.2.1. Hisse senedi fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini borsada işlem gören şirketlerin hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.2.2. Küçük şirketler hisse senedi fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini küçük veya büyüme potansiyeli olan şirketlerin hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.2.3. Karma fon
Her birinin değeri fon portföyünün % 20'sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az % 80'ini hisse senetleri ve borçlanma araçlarına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.2.4. Uluslararası hisse senedi fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini, yabancı hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.2.5. Uluslararası karma fon
Her birinin değeri fon portföyünün % 20'sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az % 80'ini yabancı hisse senetlerine ve yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.2.6. Esnek fon
Fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre Yönetmelik'in 5. maddesinde belirtilen varlık türlerinin tamamına veya bir kısmına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenmez.
2.2.3. Kıymetli Madenler Fonları
Fon portföyünün en az % 80'ini kıymetli madenler ve altına dayalı varlıklardan oluşturmak amacıyla kurulan fonlardır. Bu fon çeşitleri ise, aşağıdaki gibidir.
2.2.3.1. Kıymetli madenler fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenlere dayalı varlıklara yatıran fondur.
2.2.3.2. Altın fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altına dayalı varlıklara yatıran fondur.
2.2.4. İhtisaslaşmış Fonlar
Coğrafi bölge, ülke, sektör ve endeksler bazında yatırım yapan fonlardır. Bu fonlar;
2.2.4.1. Yabancı ülke fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini, sadece bir yabancı ülke tarafından veya bu yabancı ülkede yerleşik şirketler tarafından ihraç edilen para ve sermaye piyasası araçlarına yatıran fondur.
2.2.4.2. Sektör fonu
Fon portföyünün en az % 80'ini, belirli sektör ya da sektörlerde bulunan şirketlerin hisse senetlerine yatıran fondur.
2.2.4.3. Endeks fon
Hisse Senedi Endeks. Fonu. Tahvil Endeks Fonu. Sektör Endeks Fonu veya benzer fonlar olmak üzere baz alınan ve Kurulca uygun görülen bir endeks kapsamındaki varlıklara, fon portföyünün en az % 80'ini yatıran ve baz alınan endeks ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısının en az 0,9 olmasını ve endeksteki artış kadar bir getiri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.5. Para Piyasası Fonları
Fon portföyünün tamamını vadesine 3 ay veya daha az kalmış ve likiditesi yüksek varlıklardan oluşturmak amacıyla kurulan fonlardır. Para piyasası fon çeşitleri aşağıda sayılmıştır
2.2.5.1. Likit fon-kamu
Fon portföyünün tamamını ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine yatıran fondur.
2.2.5.2. Likit fon-özel sektör
Fon portföyünün tamamını özel sektör borçlanma araçlarına yatıran fondur.
2.2.5.3. Likit fon-karma
Fon portföyünün tamamını kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatıran fondur.
2.2.6. Diğer Fonlar
Yukarıdaki fon türlerine girmeyen diğer fonlardır. Bunlar dengeli fon ile esnek fondur.
2.2.6.1. Dengeli fon
Fon portföyünün tamamını, hisse senedi ve/veya borçlanma araçlarının karmasından oluşturan ve hem sermaye kazancı hem de temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.
2.2.6.2. Esnek fon
Fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre Yönetmeliğin 5. maddesinde belirtilen varlık türlerinin tamamına veya bir kısmına yatıran ve hem sermaye kazancı hem de temettü ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenmez.
2.3. Fon Portföyündeki Varlıkların ve Fon Paylarının Saklanması
Emeklilik yatırım fonu portföyündeki varlıklar, saklayıcı nezdinde saklanmaktadır. Katılımcıların sahip oldukları ve fondaki katkılarını gösteren pay adedi de, saklayıcı nezdinde katılımcı bazında ve katılımcıların erişebileceği şekilde izlenmektedir.[15] Fon portföyündeki varlıkların ve fon paylarının saklanması hizmetini veren kuruluş Takasbank veya SPK tarafından yetkilendirilen diğer kuruluşlardır. Türkiye’de Takasbank’ın saklama hizmeti verdiği para ve sermaye piyasası araçları fon adına Takasbank nezdinde saklanmaktadır. Emeklilik şirketi Takasbank dışında bir başka saklayıcıdan saklama hizmeti alabilmektedir. Böyle bir durumda söz konusu başka saklayıcı kuruluşun para ve sermaye piyasası araçlarının saklanması için SPK tarafından uygun görülmesi ve Takasbank’a dışarıda saklanan varlıklar ve bunların değerleri konusunda gerekli bilgileri aktarması veya bu bilgilerin erişimine olanak tanıması gerekmektedir.[16]
Saklayıcı kuruluş ile emeklilik şirketi arasında emeklilik yatırım fonu varlıklarının saklanması ve katılımcılar ile ilgili kayıtların tutulması amacıyla sözleşme yapılması gerekmektedir. Yapılan sözleşme kapsamında saklayıcı bazı görevleri yüklenmektedir. Bu sözleşme kapsamında saklayıcı kuruluş[17];
ü Fon varlıklarını saklamak,
ü Fon adına yapılan varlık alım ve satım işlemlerinin kontrolü ve takasının yapılabilmesi için uygun ortamı sağlamak,
ü Fon paylarının katılımcı bazında tutulmasını temin etmek, katılımcılara fon hesaplarında yatırıma yönlendirilecek katkı payı tutarı ile bunlara karşılık gelen pay sayılarını fon bazında izleme imkanını sağlamak,
ü Fon portföyünün SPK tarafından belirlenen esaslara göre yönetilmesini kontrol etmek, portföy değerinin ve birim pay değerinin Emeklilik Yatırım Fonları Yönetmeliği’nde (EYFY) belirlenen değerleme esaslarına göre hesaplandığını kontrol etmek,
ü Fon hesaplarında yatırıma yönlendirilecek ve emeklilik şirketi tarafından bildirilen katılımcı katkı paylarının fona aktarımında pay sayısının doğru hesaplanıp hesaplanmadığını kontrol etmek,
ü Fon hesabından yapılacak ödeme ve virman işlemlerini kontrol etmek, fon portföyündeki menkul kıymetler üzerindeki hakların portföy yönetim şirketinin talimatı çerçevesinde kullanılmasına aracılık yapmak,
ü Emeklilik şirketine ve portföy yönetim şirketine, fon ile ilgili bilgileri izleme imkanını ve gerekli raporları elektronik ortamda sağlamak,
ü SPK ve Hazine Müsteşarlığı tarafından istenecek fon işlemleri ve fon varlıkları ile ilgili bilgileri elektronik ortamda sağlamakla görevlidir.
Yabancı para ve sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak amacıyla kurulmuş ve bu durumu fon unvan ve içtüzüklerinde belirten fonlar dışında kalan diğer fon türleri portföylerine hiçbir şekilde yabancı para ve sermaye piyasası aracı alamayacaklar ve yabancı bir ülkede kurulu bir banka nezdinde mevduat hesabı açamayacaklardır[18].
2.4. Fon Portföyündeki Varlıkların Değerlendirilmesi
Fon portföyündeki varlıkların değerlemesi aşağıdaki esaslara göre tespit edilir[19]:
1. Portföye alınan varlıklar alım fiyatlarıyla kayda geçirilir. Yabancı para cinsinden varlıkların alım fiyatı satın alma günündeki yabancı para cinsinden değerinin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nca belirlenen döviz satış kuru ile çarpılması suretiyle bulunur.
2. Alış tarihinden başlamak üzere portföydeki varlıklardan,
a- Borsada işlem gören varlıklar değerleme gününde borsada oluşan en son seans ağırlıklı ortalama fiyat veya oranlarla değerlenir.
b- Değerleme gününde borsada alım satıma konu olmayan hisse senetleri son işlem tarihindeki borsa fiyatıyla, borçlanma araçları, ters repo ve repolar ile borsa para piyasası işlemleri, son işlem günündeki günlük bileşik faiz oranı esas alınarak değerlenir.
c- Portföyde yer alan yabancı para birimine dayalı para ve sermaye piyasası araçları, değerleme günü itibariyle oluşan en son fiyatlarının ilgili oldukları yabancı paranın Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru ile çarpılması suretiyle değerlenir.
3. Yatırım fonu katılma belgeleri, değerleme günü itibariyle en son açıklanan fiyatları esas alınarak değerlenir.
4. Portföydeki vadeli mevduat, bileşik faiz oranı kullanılarak tahakkuk eden faizin anaparaya eklenmesi suretiyle değerlenir.
Endeks fonların portföylerinde yer alan varlıklardan; baz alınan endeks kapsamında bulunan varlıklar, endeksin hesaplanmasında kullanılan esaslar, diğer varlıklar ise birinci fıkranın (b) bendinde belirtilen esaslar çerçevesinde değerlenir. Bunlar dışında kalan para ve sermaye piyasası araçları izahnamede yer alan esaslar çerçevesinde değerlenir.[20]
2.5. Bireysel Emeklilik Fonlarının Birleştirilmesi ve Devri
Aynı emeklilik şirketine ait emeklilik yatırım fonları, başka bir emeklilik yatırım fonuyla ve emeklilik şirketinin talebi üzerine ve ya resen SPK tarafından birleştirilebilmektedir. SPK; emeklilik şirketinin bir yıl öncesinden fesih ihbarında bulunması, emeklilik şirketinin fon kurmaya ilişkin şartlarını kaybetmesi, emeklilik şirketinin 4632 Sayılı Kanun’un 14. maddesi kapsamında mali bünyesinin zayıflaması durumunda, emeklilik yatırım fonu malvarlığını bir başka emeklilik şirketine HM’nin uygun görüşünü alarak devredebilmektedir.[21]
- Emeklilik Yatırım Fonlarının Birleştirilmesi
1. Aynı emeklilik şirketine ait emeklilik yatırım fonları, başka bir emeklilik yatırım fonuyla ve emeklilik şirketinin talebi üzerine veya resen SPK tarafından birleştirilebilmektedir. SPK; emeklilik şirketinin bir yıl öncesinden fesih ihbarında bulunması, emeklilik şirketinin fon kurmaya ilişkin şartlarını kaybetmesi, emeklilik şirketinin 4632 Sayılı Kanun’un 14. maddesi kapsamında mali bünyesinin zayıflaması durumunda, emeklilik yatırım fonu malvarlığını bir başka emeklilik şirketine HM’nin uygun görüşünü alarak devredebilmektedir[22].
2. Bireysel veya gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesine göre açılmış olan bir hesap işveren grup emeklilik sözleşmesine göre açılmış bir hesapla birleştirilemez.
3. İşveren grup emeklilik sözleşmesine göre açılmış bir hesap başka bir hesapla birleştirilemez.
4. Birleşmeye ilişkin hususlar aşağıda belirtilmiştir[23].
5. Yönetmeliğin 22’nci maddesinin birinci ve ikinci fıkrasına göre hak kazanılan birikimlerin bireysel ve ya gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesine aktarımı hesap birleştirme olarak kabul edilmez. Bu tür aktarımlar 14 ve 15’inci maddelerdeki esas ve usüllere göre yapılır.
6. Hesap birleştirme işlemine emeklilik planlarında her hangi bir kısıtlama getirilemez.
7. Birleştirilen hesaplar geri ayrıştırılamaz.
- Emeklilik Yatırım Fonlarının Devri
Yatırım fonlarının devrinde dikkat edilmesi gereken maddeler şöyledir[24]:
1. Yürürlük tarihinden itibaren en az bir yıl süreyle şirkette kalan emeklilik sözleşmesi kapsamındaki birikimler başka bir şirkete aktarılabilir.
2. Bireysel ve ya gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi çerçevesinde açılmış olan bir hesaptaki birikimler işveren grup emeklilik sözleşmesi çerçevesinde açılacak bir hesaba aktarılamaz.
3. Gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi çerçevesinde açılacak bir hesaba aktarımda bulunabilmesi ancak ilgili emeklilik planına katılım için gerekli şartların taşınması ile mümkündür.
4. İşveren grup emeklilik sözleşmesine göre açılmış olan hesaplardaki birikimler işveren grup emeklilik sözleşmesi çerçevesinde açılacak hesaplara aktarılabilir. Aktarım işlemi işveren grup emeklilik sözleşmesindeki bütün hesapları (hak kazanma süresinin tamamlanmasından sonra işveren grup emeklilik sözleşmesi çerçevesinde devam eden hesaplar ve henüz bir yılını tamamlamamış hesaplar dahil) kapsar.
2.6. Kamuyu Aydınlatma
Bireysel emeklilik sisteminde kamuyu aydınlatma üç şekilde olmaktadır:
- Periyodik Raporlar
- Bilgi Verme Yükümlülüğü
- Fonun Tanıtımına Yönelik Belgeler
2.6.1. Periyodik Raporlar
Fon Kurulu tarafından hazırlanan faaliyet raporları asgari olarak, ilgili dönemde fonun faaliyet gösterdiği piyasanın ve ekonominin genel durumuna ilişkin bilgileri, fonun performans bilgilerini ve varsa dönem içinde yatırım politikalarında, izahname, fon içtüzüğü gibi kamuyu aydınlatma belgelerinde, katılımcıların karar vermesini etkileyebilecek diğer konularda meydana gelen değişiklikleri içerecek şekilde hazırlanır. Raporlar aynı zamanda şirket merkezinde katılımcıların incelemesi için hazır bulundurulur. Ayrıca, bu raporlarda ödünç menkul kıymet işlemleri ile türev araç işlemlerine ilişkin bilgilere yer verilmesi zorunludur. Günlük, üç aylık ve yıllık olmak üzere üç tip rapor düzenlenmektedir. Bu raporlar Sermaye Piyasası Kurulu'nca belirlenen esaslara göre hazırlanır ve en az on yıl süreyle şirket nezdinde saklanır. Günlük, üç aylık ve yıllık raporların içeriklerinde sırasıyla aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekmektedir.[25]
- Günlük Rapor
Fon portföy ve net varlık değeri tablolarından oluşan ve birim pay değerlerinin günlük olarak hesaplanmasını gösteren rapor olup, her gün sonu itibariyle saklayıcıya ve Sermaye Piyasası Kurulu'na iletilir.
- Üç Aylık Rapor
Son üç aylık döneme ilişkin gelişmeleri özetleyen ve Fon Kurulu tarafından hazırlanan faaliyet raporunu, fonun bir önceki dönemle karşılaştırmalı olarak hazırlanmış bağımsız denetimden geçmiş üç aylık fon bilanço ve gelir tablolarını, bağımsız denetim raporunu, bilanço tarihi itibariyle fon portföy değeri ve net varlık değeri tablolarını içeren rapordur. Üç aylık rapor, ilgili dönemin bitimini takip eden altı hafta içinde Sermaye Piyasası Kurulu'na iletilir.
- Yıllık Rapor
Yıl içindeki gelişmeleri özetleyen ve Fon Kurulu tarafından hazırlanan faaliyet raporunu, fonun bir önceki yıl ile karşılaştırmalı olarak hazırlanmış bağımsız denetimden geçmiş yıllık fon bilanço ve gelir tablolarını, bağımsız denetim raporunu, bilanço tarihi itibariyle fon portföy değeri ve net varlık değeri tablolarını içeren rapordur. Yıllık rapor ilgili dönemin bitimini takip eden on hafta içinde Sermaye Piyasası Kurulu'na iletilir.[26]
2.6.2. Bilgi Verme Yükümlülüğü
Şirket ve portföy yöneticisi 21. maddenin birinci fıkrasının (f) bendinde sayılan kişilerin iştiraklerinin unvanları, adresleri, iştirak oranları ile kendi iştiraklerine ilişkin bu bilgileri her yılın Ocak ayında ve bunlardaki değişikliklerin meydana geldiği tarihten itibaren altı iş günü içinde Sermaye Piyasası Kurulu’na bildirmekle yükümlüdür.[27]
Fon Kurulu üyelerinin ve denetçinin herhangi bir sebepten dolayı görevden ayrılmaları halinde durum en geç altı iş günü içinde Kurula bir yazı ile bildirilir. Yazı ekinde, yeni atanan kişinin ilgili göreve atanmasına ilişkin yönetim kurulu kararı ile bu kişi ile ilgili olarak Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 12. maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen hususların varlığını kanıtlayan belgeler yer alır.[28]
2.6.3. Fonun Tanıtımına Yönelik Belgeler
Katılımcının plan kapsamında yer alan fonlara katılımından önce kendisine, izahnamedeki bilgilerin özet olarak yer aldığı ve katılımcının yatırım kararı vermesine yardımcı olacak tanıtım formu verilmesi zorunludur. İzahnamenin şirketin merkezi, bölge müdürlükleri, şubeleri, temsilcilikleri ve İnternet sitesinde güncellenmiş olarak katılımcıların incelemesi amacıyla bulundurulması zorunludur. İzahnamenin ve tanıtım formunun katılımcıların anlayabileceği açıklıkta ve okunaklı bir şekilde yazılması ve Sermaye Piyasası Kurulu'nca onaylanmış olması zorunludur.[29]
2.6.4. Katılımcı Profilinin Belirlenmesi
Sistemde kişinin kendi tercihlerine uygun yatırım alternatifini seçmesi konusunda, kişiye yol gösterecek lisanslı kişiler ve her bir yatırım alternatiflerinin risklerinin, avantaj ve dezavantajlarının ayrıntılı olarak çeşitli kılavuzlarla ve prospektüslerle açıklanması zorunluluğu bulunmaktadır. Emeklilik şirketinin ve fonun faaliyetleri ile ilgili bilgiler katılımcıya belirli dönemlerde aylık, üç aylık ve yıllık raporlarla, izahname gibi belgeler vasıtasıyla periyodik olarak sunulacaktır.[30]
Risk getiri profili formunda, katılımcıya ilişkin bilgileri almaya yönelik olarak asgari aşağıdaki hususların yer alması zorunludur[31]
ü Katılımcının kimlik bilgileri,
ü Yatırım vadesi,
ü Razı olduğu risk oranına göre getiri beklentisi,
ü Yatırımlarının yönetilmesine ilişkin özel tercihleri,
ü Yatırım deneyimi,
ü Katılımcıya sunulacak fon alternatifleri,
ü Yatırım kararının alınmasına yardımcı olacak risk ve getiri bilgileri.
Katılımcının fona katılmaya karar vermesi halinde, tanıtım formunun ve risk-getiri profili formunun kendisine verildiğine dair katılımcının yazılı beyanının alınması zorunludur.
2.6.5. Katılımcıya Sunulacak Belgeler
Emeklilik şirketi; Sermaye Piyasası Kurulu'nca onaylanmış fon içtüzüğünü, izahname ve tanıtım formunu, üç aylık ve yıllık raporları, merkezi, bölge müdürlükleri, şubeleri, temsilcilikleri ve internet sitesinde güncellenmiş olarak katılımcıların incelemesi amacıyla bulundurmak ve katılımcının talep etmesi halinde kendisine vermek zorundadır.[32]
2.7. Bireysel Emeklilik Fonlarının Getirisi
Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından yapılan hesaplamalar doğrultusunda Türkiye’de bireysel emeklilik fonlarının getirisini grafikler ve hesaplamalar doğrultusunda göstermekte yarar vardır.
Şekil 1’de 26 yaşında bireysel emekliliğini başlatan kişinin aylık 115 TL yatırması ile 56 yaşına kadar emekli olacağı yaşları itibari ile hesabında birikeceği tutarlar gösterilmiştir. Kişi eğer 56 yaşında emekli olursa hesabında 211.00 TL civarında muhtemel ücret birikecektir. Kişi eğer 52 yaşında biriken parasını çekmek isterse 149.000 TL civarında birikim çekecektir.
Burada dikkat çekilmesi gereken konu sene başına düşen kar oranı yıllar arttıkça yükselmesidir. Mesela kişinin hesabında biriken miktar 30 ile 32 yaş arasında 5.000 TL iken 50 ila 52 yaş arasında bu miktar 25.000 TL’dir.
Şekil 1 Yaşa Göre Bireysel Emeklilik Fonları Getirisi-1
Kaynak: http://emeklilik.egm.org.tr/?sid=53 (8 Haziran 2010)
Burada sarı renkle gösterilen kümülatif gelir kişinin karını; yeşil renkte gösterilen kişinin cebinden çıkan miktarı, bordo renkte gösterilen kişinin seneler itibariyle vergi karını göstermektedir. Ayrıca bireysel emekliliğe sahip olan kişi bu parayı anlaştığı kurumun şartlarına göre çekebilmektedir.
Bu biriken miktar bireysel emekliliğe başlama yaşına, aylık yatırılan katkı payına ve vergi dilimine göre değişmektedir. Bu değişimi yeni bir örnekte daha net görmüş olacağız.
Şekil 2 Yaşa Göre Bireysel Emeklilik Fonları Getirisi-2
Kaynak: http://emeklilik.egm.org.tr/?sid=53 (8 Haziran 2010)
Şekil 2’de ise 21 yaşında bireysel emeklilik yatırımına başlamış ve 58 yaşında emekli olmuştur. Ayrıca vergi dilimi ise % 35’tir. Bu verilere göre kişi 58 yaşında 493.855 TL miktar alacaktır. Kişi 21 yaşından 58 yaşına kadar 126.000 lira yatırmış olmasına rağmen 500.000 lira civarında bir miktar almıştır. Bu da kişiye 374.000 lira kar elde ettirmiştir.
[1] Mustafa Şahin, Bireysel Emeklilik Sisteminde Özel Emeklilik Fonları,(2010)
http://www.danismend.com/konular/maliisleryon/mali_ozelemeklilik.htm, (8 Haziran 2010).
[3]Şahin,s.3
[4] 24681 Sayılı Kanun, Madde:5-17.
[5] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik , md.7.
[6] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik,md. 9
[7] 4632 Sayılı Kanun: md.16.
[8] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md.10.
[9] Erol ve Yıldırım, s.285.
[10] 4632 Sayılı Kanun: md.18; Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik: md.19.
[11] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik: md.25.
[12] Çağatay Ergenekon, Özel Emeklilik Fonlarının Vergilendirilmesi,(2010),
http://www.sayistay.gov.tr/dergi/icerik/der31m11.pdf (9 Haziran 2010)
[13] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik : md.6.
[14] Erol ve Yıldırım.,s.291
[15] 4632 Sayılı Kanun: md.17.
[16] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik: md.28.
[17] 4632 sayılı Kanun, Emeklilik Yatırım Fonları Yönetmeliği, md.29.
[18]24681 Sayılı Kanun,md.19
[19] 4632 sayılı Kanun, Emeklilik Yatırım Fonları Yönetmeliği, md.25
[20] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, Md.25.
[21] 4632 Sayılı Kanun: md.19; EYFY: md.39-40
[22] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md. 39-40
[23]26842 Sayılı Kanun,m.22
[24] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, m. 41-43
[25] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md.32.
[26] Erol ve Yıldırım, s.311-312
[27] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md.33
[28] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik,md 34
[29] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md.34.
[30] Erol ve Yıldırım, s.312
[31] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik. md.35.
[32] Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine ilişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md.35
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder