Bireysel emeklilik sisteminde kurumsal yapının en üstünde Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu (BEDK) bulunmaktadır. BEDK, bireysel emeklilik sistemi ile ilgili politikaları belirlemekte ve hayata geçirilmesi ile ilgili gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde karar almakla görevlidir. BEDK; Hazine Müsteşarlığı’nın(HM) başkanlığında, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, HM ve Sermaye Piyasası kurulu(SPK) tarafından görevlendirilecek en az genel müdür seviyesindeki birer temsilciden oluşmaktadır.[1]
Emeklilik Gözetim Merkezi temel olarak, emeklilik şirketlerinin faaliyetlerinin günlük olarak gözetimi ve yetkili kamu otoritelerine raporlanması yanında kamuoyunun ve katılımcıların bilgilendirilmesi fonksiyonlarını da yerine getiren bir diğer kontrol noktasıdır. Hazine Müsteşarlığı ve SPK sistem ile ilgili düzenlemeleri yapan ve diğer unsurların bu düzenlemelere uygunluklarını denetleyen, sistemin güven içinde işleyişini sağlayan kurumlardır. Bireysel emeklilik politikalarını belirlemek ve bunların gerçekleştirilmesi için alınması gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak üzere kurulan Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu, Hazine Müsteşarının başkanlığında Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve SPK tarafından görevlendirilecek en az genel müdür düzeyinde birer temsilciden oluşmaktadır.[2]
Bireysel Emeklilik Sistemini dört aşamada inceleyebiliriz[3].
i) Bireysel Katılım
ii) Katkıların Yatırıma Yönlendirilmesi
iii) Emeklilik
iv) Denetim ve Gözetim
- Bireysel Katılım
Bireysel emeklilik sistemine medeni hakları kullanma ehliyetini haiz kişiler katılabilir. Sisteme katılacak kişiler şirket ile emeklilik sözleşmesi imzalamak zorundadırlar.
Medeni haklarını kullanma ehliyetine haiz her kişi, bireysel emeklilik şirketi ile sözleşme imzalamak şartıyla, bireysel emeklilik sistemine katılabilir. Bunun dışında mevzuatta sisteme katılmak için ilave bir şart yoktur. Emeklilik sözleşmesi, katılımcının sisteme girmesine, sistemden ayrılmasına, emekli olmasına, katkıların ödenmesine, bu katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, fonlarda yatırıma yönlendirilmesine ve katılımcı lehdarına yapılacak ödemelere ilişkin esaslar ile tarafların diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen, esas olarak katılımcı ve şirketin taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir. Emeklilik sözleşmesinin şekil ve şartları, müsteşarlık tarafından belirlenir.[4]
Emeklilik sözleşmesinin tarafları; bireysel emeklilik sözleşmesine katkı yapan ve ya adına şirket nezdinde bireysel emeklilik hesabı açılan katılımcı ile emeklilik şirketidir. Katkı payının bir bölümünü de olsa ödeyerek katılımcının nam ve hesabına emeklilik şirketi ile emeklilik sözleşmesini akdeden kişiler de katılımcı ile birlikte taraf olmaktadır. Emeklilik sözleşmesi devam ederken katılımcının ölmesi halinde Medeni Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, katılımcı tarafından tayin edilen ve kimliği emeklilik sözleşmesinde belirtilen lehdar veya lehdarlar taraf sıfatını kazanmakta ve ödemeler onlara yapılmaktadır. Lehdar tayin edilmemesi veya lehdar tayini işleminin sonradan iptal edilmesi durumunda, katılımcının yasal mirasçıları hak sahibi haline gelmektedir.[5]
Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az 10 yıl sistemde bulunmak koşuluyla, 56 yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanır. Sisteme Türkiye'de yaşayan yabancılar katılabileceği gibi, yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızda katılabilir. Şirket olarak bu sisteme katılım olsa bile hesaplar bireysel bazda takip edilir. Her bir katılımcı için ayrı hesap açılır. İşveren katkıları da bireysel hesaplara yönlendirilir. Emeklilik sözleşmesi, katkı payının şirket hesaplarına intikal ettiği tarih itibariyle yürürlüğe girer. İlk emeklilik sözleşmesinde belirtilen yürürlük tarihi katılımcının bireysel emeklilik sistemine giriş tarihi sayılır. Katılımcı, şirket tarafından belirlenen minimum tutar olan asgari katkı payını öder. Şirket, katılımcının sisteme ilk kez katılması sırasında ve yeni bireysel emeklilik hesabı açtırması halinde giriş aidatı talep edebilir. Giriş aidatı, brüt asgari ücretin aylık tutarını aşamaz. Söz konusu giriş aidatları bireysel emeklilik hesabına ödenen katkılardan ayrı olarak azami bir yıl içerisinde taksitler halinde de ödenebilir. Bireysel emeklilik hesaplarından yapılacak her türlü kesintilerin ve giriş aidatlarının emeklilik sözleşmesinde ve yapılacak ilan ve reklamlarda açık olarak ifade edilmesi gereklidir.[6]
- Katkıların Yatırıma Yönlendirilmesi
Katılımcı adına katkı payına ilişkin hakların en başında katılımcının istediği bir zamanda bireysel emeklilik sistemine katkıda bulunmaya ara verebilmesi gelmektedir. Katkı payı ödenmesine ara verilmesi durumunda, ara verilen süre kadar emekliliğe hak kazanılması için gereken süre de uzamaktadır. Ancak, katılımcının dahil olduğu emeklilik planı kapsamında ara verilen döneme karşılık gelen asgari katkı payı toplam tutarı işlem tarihinde ödenirse ve ya ödemenin yapıldığı tarihteki katkı payı tutarı kadar olmak kaydıyla sonradan da ödenmesi durumunda katkı payı ödemeye ara verilen dönem emekliliğe hak kazanılması için gereken süre hesaplanırken göz önünde bulundurulmaktadır.[7]
Katılımcı bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin, başka bir emeklilik şirketine aktarılması talebi üzerine, emeklilik şirketi, bu talimata istinaden en geç yedi iş günü içerisinde talebi yerine getirmek ve birikimlerle birlikte bu hesaba ilişkin bilgi ve belgeleri aktarmakla yükümlüdür. Başka bir şirkete aktarım talebinde bulunabilmek için, ilk emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren en az bir yıl geçmesi gereklidir. Şirket aktarma yükümlülüğünü yedi iş günü içersinde yerine getirmezse, yedinci iş gününün sonunda ihtara gerek kalmaksızın kendiliğinden mütemerrit hale gelir. Bu durumda uygulanacak aylık temerrüt faizi, katılımcının dahil olacağı fonun son aylık getirisinin iki katından az olmamalıdır.[8]
Bireysel emeklilik şirketi, emeklilik sözleşmesinde aksine bir hüküm bulunmaması halinde, katkı payının üzerinde yapılan ödemeleri ödeme tarihinden önceki son bir yıllık döneme ait ödenmemiş katkı paylarına mahsup edebilir ve ya ödeme tarihinden itibaren azami bir yıllık dönemde ödenmesi gereken katkı payı olarak kabul edebilir. Diğer hallerde, katkı payının üzerinde yapılan ödemeler ilgili ödeme tarihindeki katkı payı olarak kabul edilir.[9]
Katkı payı üzerinde yapılan ödemelere yapılacak gider kesintilerine ilişkin esas ve usuller emeklilik planında belirtilir. Katılımcının emeklilik sözleşmesinde tayin edilen ödeme tarihlerinden herhangi birine ait katkı payı tutarını, ödeme tarihini takip eden bir yıl içinde ödememesi halinde, katılımcı katkı payı ödemeye ara vermiş kabul edilir.
- Emeklilik
Bireysel emeklilik sistemine katılım tamamen isteğe bağlı, gönüllü bir katılımdır. Sosyal güvenlik sisteminin bir alternatifi değil, tamamlayıcı bir unsurudur. Bu sistemin amacı, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı gibi zorunlu sosyal güvenlik sistemlerine tabi olan veya olmayan katılımcılara, emeklilik hakkı vererek, ek gelir sağlamaktır. Sosyal güvenlik sistemlerine yatırılan primler ile bireysel emeklilik sistemine yatırılan katkı payları, birbirinden bağımsızdır. Birbirlerine transfer edilemez ya da bütünleştirilemez.[10]
Sistemde on yıl bulunma şartı, katılımcıların birikimlerini almadan ilk emeklilik sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren bireysel emeklilik sisteminde on tam yıl kalması kaydıyla, on yıl süreyle asgari katkı payı ödemesi veya emeklilik planları dahilinde on yıllık asgari katkı payı ödemesine karşılık gelecek toplu katkı payı tutarını ödemesi durumunda ortaya çıkmaktadır.[11]
Emeklilik sözleşmesi süresi içerisinde, katılımcının vefat etmesi halinde lehdarı, sürekli iş göremezlik durumunun ortaya çıkması halinde ise katılımcı, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerin kendisine ödenmesini talep edebilir. Katılımcının emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılma talebinde bulunması halinde ise, bireysel emeklilik hesabındaki birikimler emeklilik sözleşmesi hükümleri çerçevesinde kendisine ödenir. Emeklilik sözleşmesi ve ya yıllık gelir sigortası sözleşmesi hükümlerine göre, hak sahiplerine ödenmesi gereken tutar, ödemeyi gerektiren tarihten itibaren 10 yıl içinde hak sahipleri tarafından aranmamış ise, 10’ uncu yılı takip eden yılbaşından itibaren altı ay içerisinde hak sahiplerinin adı, soyadı ve hak kazandıkları para miktarını gösterir şekilde tanzim edilecek bir cetvel ile Müsteşarlık emrine Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na aktarılır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına yatırılan bu paralar iki yıl içinde sahipleri tarafından aranmadığı takdirde Hazineye gelir olarak aktarılır.[12]
- Denetim ve Gözetim
Bireysel emeklilik sisteminde çok yönlü ve geniş kapsamlı denetim mekanizması bulunmaktadır. Söz konusu mekanizma; HM tarafından yapılan denetim, SPK tarafından yapılan denetim, , Emeklilik Gözetim Merkezi’nce yapılan günlük gözetim ve denetim, aktüeryal denetim, bağımsız dış denetim, iç kontrol sistemi ve iç denetim olmak üzere çeşitli şekillerde yapılmalıdır.
Bireysel emeklilik sisteminde denetim konusunu çalışmamızın ileriki bölümlerinde ele alacağız.
[1] 4632 Sayılı Bireysel Emeklilik Sistemi ve Yatırım Sistem Kanunu: md.3.
[2] Emeklilik Gözetim Merkezi, Bireysel Emeklilik Sistemi Gelişim Raporu 2004, s.22.
[3] Özbolat, s.71.
[4] Özbolat, s.71.
[5] Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.6,7
[6] Özbolat, s.72
[7] Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik, md.18
[8] Özbolat.,s.74
[9] Emeklilik Planları Hakkında Teblig md. 8.
[10] BESY,md.25
[11] Ak Emeklilik, Bireysel Emeklilik Sistemi Tanıtım Kılavuzu , İstanbul: Ak Emeklilik A.Ş. Yayınları
s.11.
[12] Özbolat.,s.77
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder